#OkiemLekarzaWeterynarii – Kleszcze u psa i kota oraz groźne choroby odkleszczowe u psów – jak zapobiegać?

Sezon kleszczowy trwa – Kiedy znajdziemy kleszcze u psa?

Rozpoczął się ciepły marzec. W lecznicach zaroiło się od klientów kupujących preparaty profilaktyczne zapobiegające inwazji kleszczy na ich pupili. To dobrze. Ale czy kleszczami powinniśmy przejmować się tylko podczas tak zwanego sezonu kleszczowego? Otóż nie jest to takie oczywiste… 

Kleszcz pospolity (Ixodes ricinus) i kleszcz łąkowy (Dermacentor reticulatus) to najczęściej występujące i odpowiedzialne za wywoływanie infekcji u psów gatunki kleszczy w Polsce. Pierwszy z nich jest aktywny od połowy kwietnia do połowy listopada, ze szczytem występowania w maju, ale rejestrowano ich aktywność także w zimie (styczeń/luty) podczas ciepłych, słonecznych dni. Drugi gatunek jest najbardziej aktywny wiosną (od marca do połowy czerwca) oraz jesienią (od września do listopada). Jako lekarz weterynarii uzmysławiam właścicielom, że tylko przy pokrywie śniegowej i mrozie można ewentualnie odstawić profilaktykę. Jednakże tej zimy moją konsternację wzbudził aktywnie żerujący na kocie wolnożyjącym kleszcz podczas, gdy za oknem trzaskał mróz a pługi jeździły całą dobę… Być może trafiłam na rzadziej występujący gatunek (brązowego) kleszcza psiego Rhipicephalus sanguineus, który może zagnieździć się w pomieszczeniach, gdzie przebywają zwierzęta i tak przetrwać chłodniejsze miesiące?

Na możliwość inwazji kleszczy wpływa nie tylko klimat, lecz również środowisko. Kleszcz pospolity występuje na terenie całego kraju, najczęściej w lasach mieszanych i liściastych, zakrzaczeniach. Kleszcz łąkowy, początkowo kojarzony z południowo-wschodnią Polską, już dawno przekroczył linię Wisły. Jego siedliskiem są tereny bardziej wilgotne, łąki, pastwiska i nieużytki, aktywny jest głównie przed południem i o zmierzchu. Kleszcz jeżowy (Ixodes hexagonus) oraz kleszcz psi może być znajdowany w budynkach, norach, jaskiniach. Generalnie należy pamiętać o tym, że kleszcze są wrażliwe na wysychanie- gorące i suche lato czy tereny nasłonecznione im nie sprzyjają, natomiast w ciepłe zimy z kilkustopniowymi temperaturami mogą być jak najbardziej aktywne.

Jak wyciągnąć kleszcza?

Zalecaną metodą usuwania kleszcza jest wyciągnięcie go jednostajnym, zdecydowanym ruchem ku górze. Można w tym celu użyć niezbyt ostrej pęsety, specjalnych kleszczołapek lub kart do usuwania kleszczy. Możemy też poradzić sobie bez pęsety czy innego sprzętu. Należy złapać kleszcza palcami- ale koniecznie w rękawiczkach. Kluczem do sukcesu jest uchwycenie kleszcza możliwie blisko skóry i zastosowanie umiarkowanej siły, aby go nie zgnieść, ani nie urwać odwłoku. Prawidłowo usunięty żywy kleszcz, będzie poruszał 6-8 odnóżami oraz ujrzymy jego aparat gębowy w postaci dwóch sztylecików. Jeżeli nasz pupil jest zabezpieczony preparatami przeciwkleszczowymi możemy znaleźć na nim „stare kleszcze” tj. małe, nienassane, martwe, wysuszone kleszcze. Są one bardzo kruche i łatwo o przerwanie ich podczas usuwania. Po zakończonej operacji skórę należy odkazić możliwie niepiekącym preparatem.

Jeżeli przypadkowo w skórze zwierzęcia pozostanie część głowowa pasożyta, możesz spróbować usunąć ją pęsetą. Jeżeli to nie przyniesie rezultatu, pozwól skórze się zagoić samoistnie. Dalsza ingerencja nie jest zalecana, gdyż spowoduje uszkodzenia skóry, które mogą stanowić wrota infekcji. 

Domowe sposoby na kleszcze

Zdecydowanie odradzam polewanie kleszcza czymkolwiek, przypalanie go itp. Działając tak, zwiększymy tylko ryzyko zakażenia chorobami odkleszczowymi.

Natomiast sadzenie w ogrodach odpowiednich roślin odstraszających kleszcze na pewno nie zaszkodzi, pod warunkiem, że nie będzie to jedyna metoda profilaktyki.

Ile czasu potrzebuje kleszcz, żeby zarazić psa?

Kleszcz po dostaniu się na żywiciela aktywnie poszukuje miejsca żerowania, wybierając miejsca o miękkiej skórze. Często są to pachy, pachwiny, pysk, brzuch, okolice genitaliów. Taka wędrówka może trwać kilka-kilkanaście godzin. Dlatego ważne jest dokładne oglądanie psów po każdym spacerze, gdyż możemy zapobiec wczepieniu się kleszcza. Transmisja chorób odkleszczowych odbywa się po około 48 godzinach żerowania (jednakże w specyficznych warunkach była stwierdzana już po 8 godzinach). Kleszcz ssąc krew wypełnia swój odwłok, który może osiągnąć rozmiar paznokcia kciuka. Z małego kilkumilimetrowego, brązowo-czarnego pajączka napity pasożyt przyjmuje wygląd „białego kleszcza”, czyli szaro-białej kulki z czarnymi odnóżami i aparatem głowowym.

Jakie są objawy chorób odkleszczowych?

Najczęściej występującymi u psów chorobami odkleszczowymi (czyli przenoszonymi przez zakażone nimi kleszcze) w Polsce jest wywoływana przez pierwotniaki babeszioza oraz przez bakterie borelioza, erlichioza i anaplazmozy (granulocytarna i trombocytarna). Rzadziej notowane są pierwotniacza hepatozoonoza i wirusowe odkleszczowe zapalenie mózgu. Należy pamiętać, że niestety zdarzają się przypadki, iż jeden kleszcz może zakazić psa nawet kilkoma chorobami jednocześnie. Objawy po ukąszeniu kleszcza rozwijają się w ciągu kilku-kilkunastu dni do nawet kilku miesięcy (borelioza). Objawy kliniczne są często bardzo podobne i dopiero wykonanie badań laboratoryjnych pozwala wyjaśnić, z którą chorobą mamy do czynienia.

Babeszjoza ma przebieg ostry, rzadko przewlekły i nieleczona jest śmiertelna. Erlichioza i  anaplazmozy mogą mieć przebieg ostry z silnymi objawami klinicznymi do przewlekłego o łagodnym, często nieuchwytnym obrazie, a nawet może następować spontaniczne wyzdrowienie. Borelioza u psów jest chorobą typowo przewlekłą, zazwyczaj bezobjawową lub o łagodnym przebiegu. Niestety przechorowanie chorób odkleszczowych nie zabezpiecza przed powtórnym zakażeniem. Nie jest prawdą, że niektóre psy, czy kundle są na nie odporne czy też „nie łapią kleszczy”- po prostu do tej pory miały szczęście lub mieszkają na terenach , gdzie zarażonych kleszczy jest mniej.

Jak postępować po wyciągnięciu napitego kleszcza?

Jeżeli wyciągniemy napitego kleszcza z naszego pupila możemy go oddać w lecznicy weterynaryjnej do badania w kierunku boreliozy. Psa powinno się poddać badaniu morfologicznemu około tygodnia i dwóch tygodni po usunięciu kleszcza. Lekarz weterynarii może wykonać rozmazy krwi w celu identyfikacji patogenów. Można wykonać testy serologiczne (czyli w poszukiwaniu specyficznych przeciwciał) w dniu usunięcia kleszcza i po 40 dniach.

Właściciel powinien dokładnie obserwować pupila przez następne tygodnie. Niepokojące jest wystąpienie posmutnienia, braku apetytu, gorączki, niechęci do ruchu, kulawizny. Mogą pojawić się wymioty, biegunka (nawet smolista z krwią), kaszel, wypływ z oczu, mocz może przybrać kolor ciemnożółty do brązowego, zdarzają się objawy neurologiczne. Należy sprawdzać kolor błon śluzowych- bladość czy obecność malutkich czerwonych plamek czy pasemek może wskazywać na rozwój jednej z chorób.

Kleszcz u kota – Czy koty są bezpieczne?

Niestety nie do końca… w Europie notowane są rzadkie przypadki erlichiozy, anaplazmozy, riketsjozy oraz hepatozoonozy u kotów. Pierwsze dwie jednostki mogą mieć ostry, średnio ciężki przebieg, natomiast ostatnie dwie zazwyczaj łagodny do bezobjawowego. Dlatego warto zabezpieczać koty wychodzące na dwór. Po pierwsze, aby chronić ich zdrowie. Po drugie, aby chronić domowników- pasażerowie na gapę mogą spaść z kota i wędrować po domu w poszukiwaniu innych żywicieli.

Metody profilaktyki przeciwkleszczowej – Groźne choroby odkleszczowe u psów – jak zapobiegać?

Właściwa profilaktyka przeciwkleszczowa to często sprawa życia i śmierci twojego pupila. Nie oszczędzaj, nie ufaj tanim produktom z drogerii czy pachnącym obrożom. Produkty „bio” i „eko”, ziołolecznictwo czy medycynę niekonwencjonalną zostaw dla bardziej błahych tematów lub stosuj wspomagająco. Różnego rodzaje ultradźwiękowe odstraszacze kleszczy nie mają potwierdzenia naukowego. Pamiętaj, że nie ważne, jaki produkt wybierzesz nie możesz się czuć w 100% bezpieczny. Leczyłam już choroby odkleszczowe u psów zabezpieczonych każdą z metod. Pilnuj regularności w stosowaniu wybranego produktu. Jeżeli wiesz, że będziesz mieć z tym problem wybierz długodziałające obroże lub trzymiesięczne tabletki. Jeżeli jedna z metod się nie sprawdza, wypróbuj inną. Skuteczność profilaktyki zależy też od specyfiki skóry i sierści twojego psa- na niektóre psy preparaty w postaci kropli czy obroży nie działają. Jeżeli pies ma kontakt z małymi dziećmi obroże nie są zalecane ze względu na ryzyko kontaktu z oczami czy ustami dziecka.

Tabletki najlepiej zabezpieczają przed przeniesieniem chorób odkleszczowych, ale nie mają właściwości odstraszania kleszczy, więc psy mogą przynosić kleszcze do domu. Preparaty w tabletkach mają działanie ogólnoustrojowe (substancja czynna krąży we krwi) i nie zawsze są tolerowane przez organizm psa, ponadto w przypadku psów z objawami neurologicznymi nie są zalecane.

Przedyskutuj z lekarzem weterynarii, które preparaty będą najwłaściwsze dla twojego pupila. Jeżeli twój pies jest typowym mieszczuchem być może wystarczy mu zabezpieczenie w postaci kropli, aby nie narażać go na ogólnoustrojowe działanie tabletek. Natomiast, jeżeli często spędzacie czas w terenach, gdzie występuje dużo kleszczy być może lekarz zaleci profilaktykę opartą na jednocześnie różnych rodzajach środków.

Poniżej przedstawiam zestawienie preparatów przeciwkleszczowych zawierających farmaceutyczne substancje bójcze (zabijające kleszcze) lub repelentne (odstraszające) z ich wadami i zaletami.

Adaszek: Czas potrzebny na przeniesienie chorób odkleszczowych, Magazyn Weterynaryjny nr. 09 2019.

Brown, Lewis: The efficacy of ultrasonic pest controllers for fleas and ticks, Journal of the South African Veterinary Associations 62, 3, 1991.

Wieczorek, Jańczak: Leki stosowane w zwalczaniu inwazji kleszczy i pcheł – przegląd wybranych substancji czynnych, Magazyn Weterynaryjny 03 2021

Panthawong, Doggett, Chareonviriyaphap: The Efficacy of Ultrasonic Pest Repellent Devices against the Australian Paralysis Tick, Ixodes holocyclus (Acari: Ixodidae), “Insects: Ecology of Ticks and Their Control”, Insects 12(5), 400, 2021

Piekara-Stępińska, Piekarska: Inwazje kleszczy u psów – o czym należy pamiętać w „sezonie kleszczowym”, Magazyn Weterynaryjny 07-08 2019.

https://www.abcdcatsvets.org/guideline-for-anaplasma-ehrlichia-rickettsia-infections/